Vermenselijking van het systeem

Het verhaal van De Buitenboordmotor begon in 2017, tijdens een etentje in Panorama Mesdag. Simone Heidema en Nienke Meijer ontmoetten elkaar daar voor het eerst. Samen met 25 anderen voerden zij geen gewoon gesprek, maar een ontmoeting van mensen met een gedeeld gevoel. Een zorg. Over mensen die zich niet gezien voelen. Over boosheid. Over verlies van verbinding, wantrouwen en technologie. Maar bovenal: menselijk. Persoonlijk. Vanuit het hart. Daar ontstond het fundament van De Buitenboordmotor. Een burgerinitiatief XL, met een missie die tot vandaag onveranderd is gebleven: het systeem vermenselijken, te beginnen bij de arbeidsmarkt. Niet langer een markt van hokjes en formulieren, maar een plek van mensen. Een circulaire arbeidsmarkt, waarin de vraag niet is: welk papiertje heb je? Maar: wie ben ik? Wat wil ik? Wat kan ik?

We gingen doen. In proeftuinen, met werkgevers, overstappers en veranderaars. Zo ontdekten we hoe systeemverandering werkt: niet via plannen, maar via verbeelding, verbinding en actie. Nu, 7,5 jaar later, geven we het stokje door. Niet omdat het klaar is, maar omdat de beweging groter is dan wij. Want systeemverandering begint bij mensen. Bij verbeelden, verbinden, en DOEN!

Als we systemen willen veranderen, kiezen we vaak één van twee wegen: verbeteren van binnenuit of verzet van buitenaf. Beide lijken logisch, maar versterken juist het systeem zelf. Binnen het systeem betekent eindeloze pilots, rapporten en beleidsdagen. Het lijkt beweging, maar het is schijnactiviteit. Ruis. Die ontmoedigt en vermoeit. Verandering wordt systeemonderhoud. De energie verdwijnt, mensen raken cynisch. Niet het systeem verandert, maar de mens. Tegen het systeem betekent protest, strijd en confrontatie. Maar het systeem reageert defensief. Kritiek wordt geframed, protestanten gereduceerd tot karikaturen. De boodschap raakt kwijt. Wat overblijft is controle en repressie. De menselijke verbinding verdwijnt. De conclusie: beide wegen houden het systeem in stand. Wat ontbreekt, is een derde weg die vertrekt vanuit mensen. Alleen door te verbeelden, verbinden en doen ontstaat échte systeemverandering.

In de proeftuinen van De Buitenboordmotor werd zichtbaar wat eerst alleen voorstelbaar was. Mensen stapten over naar een andere sector, werkgevers keken anders naar talent, opleiders boden flexibel onderwijs, overheden ontdekten hoe regels in de weg zaten. Niet omdat beleid veranderde, maar omdat mensen samen gingen dóen.

De 14+2 systeemdoorbraken vormden het fundament. Uit de praktijk kwam kennis: wat werkt, wat niet, en wat vraagt het om ruimte te maken? Alles werd samengebracht in het Akkoord van Python: een gedeeld vertrekpunt voor een circulaire arbeidsmarkt. Er kwam een verbeelding voor werkgevers en opleiders, een analyse van belemmerende en ontbrekende wet- en regelgeving, en inzicht in welke gelden verlegd moeten worden. Alles werd gebundeld op één plek: het boek ‘Wat als het ECHT kan!’. De verhalen van overstappers maakten het menselijk. Geen succesverhalen in de klassieke zin, maar eerlijke verhalen die volgden hoe zij systeemhobbels doorbraken. Ze maakten voelbaar wat er op het spel staat. Ze gaven richting aan beleid zonder te polariseren. Ze toonden dat verandering werkt — niet tegen, maar mét het systeem.

Geen vertegenwoordiger van een sector of ministerie, maar een onafhankelijke denk- en doetank die mensen samenbrengt. Meer dan 400 organisaties sloten zich aan bij De Buitenboordmotor – van werkgevers tot opleiders, overheid en sociale partners. Geen gedeeld (sector)belang of beleidsagenda, wél een gedeelde overtuiging: het systeem werkt niet meer voor iedereen, en échte verandering vraagt samenwerking over grenzen heen.

Die samenwerking gebeurt informeel. In spijkerbroekensessies en hackathons, zonder hiërarchie, in oude schoolgebouwen. Bestuurders, beleidsmakers en professionals zoeken daar samen, van mens tot mens, naar wat wél werkt. Het netwerk groeide organisch via weak ties – losse, informele verbindingen tussen mensen uit alle hoeken van de samenleving. Geen formele uitnodigingen, maar een ripple effect van geraakt-zijn. Zo kwam zelfs Koningin Máxima aan boord. Precies die losse, informele verbindingen bleken cruciaal.

Er werd nooit gewerkt met blauwdrukken, maar met sociale acupunctuur: kleine, gerichte experimenten op plekken waar het systeem wringt én waar energie zit voor vernieuwing. In sectoren met tekorten, regio’s met gemotiveerde partijen. Van Brainport tot Achterhoek. Van ESG tot superscholing. Klein, maar precies raak.

Zoals de naam zegt: een buitenboordmotor brengt vaart, geen stuur. Het ging om beweging op gang brengen, niet overnemen. Vanaf het begin werkten we op vertrouwen, niet op planning. Niet omdat het maakbaar was, maar omdat het móest. Wat nu zichtbaar is, valt pas achteraf als geheel te duiden. Er was geen blauwdruk — alleen de overtuiging dat het anders kon.

Meer dan 900 mensen raakten direct betrokken. Werkgevers, overstappers, opleiders, overheid, doeners in de praktijk. Via verbinding, verbeelding en doen ontstond een ripple effect — geen meerderheid, maar wél het kantelpunt: de 4% die een systeem kan keren. Nu laten we los. Niet omdat het klaar is, maar omdat het gedragen wordt. De infrastructuur ligt er. Het gedachtengoed leeft. En de mensen die het verder brengen, zijn er al. De beweging gaat door — niet onder één vlag, maar via velen. Precies zoals bedoeld.