Validatierapport: tussenrapportage Proeftuin 1

Inleiding
Groter denken, kleiner doen

De huidige arbeidsmarkt verandert in snel tempo door digitale transformatie. In de komende jaren krimpen diverse sectoren met ongeveer 1.3 miljoen arbeidsplaatsen, terwijl het aantal vacatures in andere sectoren tegelijkertijd groeit tot 1.4 miljoen arbeidsplaatsen (McKinsey, 2017). Het mogelijk maken van een overstap van een krimpsector naar een tekortsector is een voor de hand liggende oplossing voor dit probleem. Onze huidige arbeidsmarkt is echter niet ingericht op een intersectorale overstap, zonder daarbij geraakt te worden door een periode van werkloosheid. Door middel van belangenoverstijgende samenwerking tussen de ruim honderd mensen in het ‘brainpower’-netwerk van De Buitenboordmotor zijn er 14 systeemhobbels geïdentificeerd in het huidige systeem van intersectorale mobiliteit. Een systeemhobbel is een consistente en herhaalbare belemmering, die door experts is geïdentificeerd, en voorkomt dat mensen zich kunnen omscholen en kunnen overstappen naar een andere sector die tekorten heeft.

De Buitenboordmotor heeft een systeem ontwikkeld om de 14 systeembelemmeringen te doorbreken: de ‘Loopbrug’. Tijdens de Loopbrug wordt een kandidaat door middel van interventies door de systeemhobbels geloodst. Het doel is om een duurzame sectoroverstap mogelijk te maken. Dit testen we in het klein door het opzetten van Proeftuinen, waarin een groep mensen de Loopbrug bewandelt. Het doel is een toegankelijke en toekomstbestendige intersectorale overstap te kunnen maken naar een functie die past bij wat iemand kan en wat iemand wil.

Opzet
De eerste Proeftuin is gestart op 18 juni 2020. De Proeftuin bestaat uit vijf fases (zie Figuur 1).Het onderzoek is kwalitatief van aard. Dit betekent dat er vragen worden gesteld in de vorm van vragenlijsten, interviews en gesprekken om te kijken naar de waarnemingen en achterliggende overtuigingen van de deelnemers, van de bouwstenen en van de experts. Deze eerste Proeftuin is een ‘testproeftuin’. De insteek was om de kandidaten de loopbrug van De Buitenboordmotor te laten bewandelen terwijl we hem nog aan het bouwen zijn, zodat we ervan kunnen leren.

Voorafgaand aan de eerste fase (T0) en na afloop van elke fase (T1-T3) is een vragenlijstonderzoek gedaan bij de deelnemers (zie Figuur 1). In het huidige onderzoek worden de gegevens tot en met het derde afnamemoment beschreven. Het vragenlijstonderzoek wordt door De Buitenboordmotor in samenwerking met TNO uitgevoerd.

Daarnaast is er via wekelijkse interviews op basis van validatie- en evaluatievragen onderzoek gedaan bij de bouwsteenteams en de experts van de Buitenboordmotor. Na elke trainingsdag in de Bootcamp zijn dagevaluaties gedaan. De uitkomsten van de interviews en dagevaluaties samen zijn de ‘learnings’. Learnings kunnen hierom op zowel procesniveau (evaluatie) als systeemniveau (validatie) worden beschreven.  

Deelnemers Proeftuin 1
In Proeftuin 1 zijn 12 deelnemers gestart. Op het moment van schrijven zijn de eerste vier meetmomenten (T0-T3) doorlopen. De gemiddelde leeftijd is 44 jaar (variërend van 30-60 jaar). Van de deelnemers zijn er 7 vrouwen en 5 mannen. De achtergrond van de kandidaten is divers: drie deelnemers komen van APG, vijf van Rabobank, één van KPN, twee van Achmea en één was zelfstandig ondernemer. Deze deelnemers kregen het Buitenboordmotor-programma als aanvulling op een vertrekregeling of vaststellingsovereenkomst of uitgesteld ontslag. Nog niet alle deelnemers waren vrijgesteld van werk.

Doel
Met de Proeftuinen testen we de Loopbrug van de Buitenboordmotor. Daarmee doen we twee dingen tegelijkertijd. Enerzijds evalueren we de interventies: (1) hoe kan een barrière doorbroken worden? Op basis van voortschrijdende inzichten en resultaten kunnen interventies geschrapt, toegevoegd, of aangescherpt worden. Anderzijds is het huidige onderzoek validerend: (2) draagt het doorbreken van een barrière bij aan het maken van de overstap?

Omdat we een kleine, wendbare organisatie zijn, kunnen we tijdens het uitvoeren van de Proeftuinen al wijzigingen uitvoeren en de interventies van de Loopbrug door ontwikkelen. Daardoor zijn de Proeftuinen veelomvattend. Het huidige onderzoek richt zich ten eerste op de effecten van de integrale aanpak, door de voorlopige resultaten aan de hand van de succesindicatoren te bespreken. Ten tweede richt het zich op de individuele belemmeringen, interventies en doorbraken die samen de aanpak van De Buitenboordmotor vormen.

Uit de eerste resultaten blijkt dat de kandidaten een hoge mate van motivatie rapporteren tijdens de eerste meetmomenten (zie ook Figuur 5 onder het kopje ‘Motivatie’). Daarnaast laten ze over de meetmomenten een groeiend inzicht zien in hun kwaliteiten en drijfveren, de mogelijke functies die daarbij passen en wat ze moeten doen voor een overstap, zie Figuur 2.

Dit geeft aanleiding tot het veronderstellen van pro-actief loopbaangedrag; want een gemotiveerde kandidaat, met een hoge mate van zelfinzicht en kennis over de stappen die hij/zij moet ondernemen om van functie en sector te veranderen, zal alle tools in handen hebben om daadwerkelijk zelf die stappen gaan zetten. Vanuit observaties in de Proeftuin kwam echter naar voren dat veel kandidaten weinig pro-actieve stappen lieten zien, bijvoorbeeld door zelf bedrijven te benaderen. In andere woorden: om zelf eigenaar te zijn van hun baankeuzeproces. Dit kwam grotendeels door de communicatie richting de deelnemers en de verwachtingen die vooraf waren geschept over deelname aan deze Proeftuin. Bij het opschalen is het belangrijk om vooraf verwachtingen duidelijk te maken over de eigen inbreng van de kandidaten.

Detailniveau: resultaten van een selectie van de systeembelemmeringen

1. Tool inzicht kandidaat

Belemmering: De eerste belemmering is dat individuen niet in beweging komen om een intersectorale overstap te maken omdat ze te weinig inzicht hebben in hun talenten en kwaliteiten.

• Interventie: Door tools een beeld krijgen van competenties en leervaardigheid van kandidaten.

Evaluatie: In de eerste proeftuin is een set van acht unieke assessments afgenomen bij deelnemers. De set bestaat uit zes digitale assessments, daarnaast is er bij het ontbreken van een HBO-diploma een cognitietest afgenomen en is er 360 graden feedback gebruikt over het profiel van de deelnemers. Uit de evaluatie van de assessments blijkt dat het merendeel door de deelnemers en programmaleiders als positief wordt ervaren. Een hiaat in de huidige selectie van assessments is dat het verandervermogen van de kandidaten niet in kaart wordt gebracht. Als iemand kennis heeft en vertrouwen heeft in zijn/haar vermogen om te veranderen en zijn kansen en valkuilen, zal hij/zij vermoedelijk sneller in beweging komen. Kandidaten rapporteren dat ze door de assessments meer inzicht hebben gekregen in wat ze willen en wat ze kunnen.

Kandidaten rapporteren bij aanvang van de Loopbrug een hoge mate van motivatie. Ze scoren ook relatief hoog op het geloof in eigen kunnen. De motivatie en geloof in eigen kunnen blijft hoog over de tijd. Tijdens de Proeftuin neemt het inzicht in (a) de eigen kwaliteiten en drijfveren, (b) de mogelijke functies en de arbeidsmarkt en (c) wat te doen om over te stappen duidelijk toe (zie Figuur 2). De meeste deelnemers (70%) geven aan dat de combinatie van de assessments en een meeloopdag het meest geholpen heeft om een functie te vinden die bij hen past.

• Bootcamp

Belemmering: Bedrijven zijn onvoldoende in staat om medewerkers daadwerkelijk de ruimte en ondersteuning te geven om zich te oriënteren op een sectoroverstap.

• Interventie: de Buitenboormdotor Bootcamp, een training van 14 dagen in 4 maanden met een groep kandidaten waarin 1) de talenten en competenties van de deelnemers inzichtelijk worden, 2) een nieuwe branche en baan ervaren wordt, 3) TECH-vaardigheden geleerd worden en 4) de kandidaat begeleid wordt in de overstap.

Validatie: In het laatste evaluatiepunt wordt beschreven dat kandidaten van hun ‘oude’ werkgever voldoende tijd moeten krijgen om mee te doen aan de Bootcamp. In feite is dat het herkennen van de systeembelemmering: het lukt bedrijven onvoldoende om werknemers de tijd te geven om zich te oriënteren op een sectoroverstap. Op basis van de eerste resultaten kunnen we stellen dat de belemmering daadwerkelijk bestaat, en dat de Loopbrug ervoor zorgt dat kandidaten die tijd en ruimte kunnen krijgen.

• Motivatie

Belemmering: Bedrijven (HR-afdelingen) zijn zich onvoldoende bewust van alle factoren die de medewerkers beïnvloeden om gemotiveerd een sectoroverstap te maken, waardoor bestaande initiatieven onvoldoende succesvol zijn.

• Interventie: In de Bootcamp worden trainingen en interventies gedaan om het keuzeproces (rouwperiode, twijfeltijd, opbouw zelfvertrouwen, creëren veiligheid) in een veilige omgeving met andere kandidaten die hetzelfde proces doorlopen (peer-coaching) te realiseren.

Evaluatie: Uit het TNO-vragenlijstonderzoek blijkt dat de deelnemers bij aanvang van de Proeftuin veel belang hechten aan betaald werk en leven lang ontwikkelen. Ook zijn zij zeer gemotiveerd om over te stappen naar een andere functie in een andere sector. Observaties vanuit de Proeftuin geven het aanvullend beeld dat de kandidaten al met een voorkeur voor een bepaalde sector startten. Gedurende de eerste fasen van de Proeftuin blijft de motivatie van de deelnemers (zie Figuur 5) relatief stabiel, en blijven deelnemers dus gemotiveerd om te werken, te leren en over te stappen naar een andere functie in een andere sector. De trainingen en interventies van de Bootcamp in het geheel lijken de motivatie hoog te houden. Vanuit de observaties in de proeftuin blijkt dat de peer-coaching een grote invloed had op de motivatie van deelnemers. Het wordt door de programmaleider zelfs genoemd als grootste motivator.

• SuperScholing

Belemmering: Het huidige onderwijsaanbod is een belemmering voor kandidaten om een sectoroverstap te maken. Zij-instroomtrajecten sluiten onvoldoende aan bij de opleidingsbehoefte van kandidaten en bedrijven.

• Interventie 1: Voor de vier tekortsectoren (en 12 functieprofielen) worden korte en flexibele onderwijstrajecten ontwikkeld en aangeboden door publieke en private institutenaanbieders op basis van inzichten van het onderzoek van de expertteams.
• Interventie 2: Voor iedere opleidingsroute wordt in brainstormsessies met de opleidingsinstituten hoe het aanbod effectiever, efficiënter en digitaal kan worden uitgevoerd.

Evaluatie: Een verandering van het huidige onderwijsaanbod vraagt om een verandering van het systeem. Om die verandering te bewerkstelligen is De Buitenboordmotor begonnen om als ‘aanjager’ via het platform LLO van de Vereniging van Hogescholen begonnen te werken aan SuperScholingstrajecten. Hiervoor wordt de definitie van een SuperScholingstraject vastgesteld: de criteria ‘effectief’, ‘efficiënt’, ‘kort’, ‘digitaal’ en ‘flexibel’ worden tijdens Proeftuin 1 duidelijker en meetbaar gemaakt. Dit leidt tot een set van ontwerpcriteria voor SuperScholing.

Tijdens Proeftuin 1 heeft een doorbraak plaatsgevonden op het gebied van samenwerking met het NCOI om tot een korter, efficiënter traject te komen. Zij-instromers voor het onderwijs moeten een geschiktheidsonderzoek ondergaan. Dit traject duurde maximaal drie maanden, terwijl we de Bootcamp hebben verkort tot 2-3 maanden. Hierdoor ontstaat er vertraging voor de deelnemers. De NCOI accepteert vanaf de tweede Proeftuin onderdelen uit het Buitenboordmotor Skillspaspoort als vervanging van onderdelen van het geschiktheidsonderzoek. Bovendien worden de afnamemomenten van het geschiktheidsonderzoek naar voren gehaald in de Bootcamp. Daardoor komen we tot een korter en efficiënter traject waarbij de kandidaten geen vertraging meer oplopen door het geschiktheidsonderzoek in hun traject van werk naar werk.

• Kosten scholing

Belemmering: Financiële afvloeiingsregelingen oftewel het sociaal plan is altijd verbonden aan een betrokken medewerker. Het systeem van een financiële vergoeding voor de medewerker belemmert uitstroombedrijven om in plaats daarvan een integraal ‘baan-naar-baan’-traject aan te bieden. Deze gelden worden nu dus niet ingezet om een sectoroverstap mogelijk te maken, bijvoorbeeld door de financiering van een opleiding.

• Interventie: De kosten van scholing zijn een onderdeel van het totale financieel arrangement van het uitstroombedrijf.

Aanpassing van de interventie: De interventie is onderdeel van het grotere financiële plaatje. De kosten van scholing zijn een schakel in het complete arrangement. In de komende periode wordt de integrale financieringsbehoefte van de totale Loopbrug verder uitgewerkt. Hierbij wordt zowel de route verkend van samenwerking met subsidiebronnen van ministeries en O&O fondsen als alternatieve routes die meer geïnspireerd zijn op het Zweedse model.

• Skills paspoort geaccepteerd

Belemmering: Kandidaten worden beoordeeld op basis van hun oude diploma’s en ze zijn daardoor niet in staat om in aanmerking te komen voor een opleiding of een baan in een andere sector.

• Interventie: De instroombedrijven maken afwijkende afspraken over de nog niet volledige status van bevoegdheid (leraar, verzorgende, installatiemedewerker) en de consequentie daarvan voor het starten in een nieuwe baan (koppelen met scholing).

Evaluatie: De ontwikkeling van een skillspaspoort waarmee je kunt ‘reizen’ over de arbeidsmarkt is een stevige opgave die alleen kans van slagen heeft als het paspoort ook herkend en erkend wordt door de beroepsbevolking, werkgevers en onderwijs (civiele waarde). Het moet voor zowel personen als werkgevers begrijpelijk en relevant zijn. Net als een gewoon paspoort is het skillspaspoort een per-soonlijk document gekoppeld aan initieel opleidingsniveau en diploma’s. Er is een inventarisatie gemaakt van de talrijke bestaande initiatieven. Erkenning van Verworven Competenties (EVC) is het meest bekende instrument om formele en non-formele kennis en skills te waarderen. In theorie is EVC een ideaal instrument om een Leven Lang Ontwikkelen te bevorderen, maar in de praktijk komt het (nog) niet altijd van de grond. Het vraagt een forse investering van werkgevers en werkenden in tijd en geld, de begeleiding ontbreekt vaak en de uitwisselbaarheid van de EVC naar andere beroepen is een struikelblok.

Zo worden de eerste versies van skillspaspoorten van de Buitenboordmotor gebruikt voor de toelating bij makeITwork, ING en Achmea. Kuijpers wil ook de skillspaspoorten van de Buitenboordmotor gaan toelaten.

Conclusie

Van juni 2020 tot november 2020 hebben de eerste twaalf kandidaten de Loopbrug van de Buitenboordmotor bewandeld. Ze zijn daarmee ongeveer op 2/3e van de totale lengte van de brug. De systeembelemmeringen die op grond van expertsessies en literatuur zijn opgesteld, waren hiermee in de praktijk te zien.

We hebben veel geleerd van de eerste vier maanden van Proeftuin 1. Deze lessen nemen we mee om de volgende Proeftuin te verbeteren. In Proeftuin 2a zal de Bootcamp korter zijn, en zal de volgorde van assessments en interventies wat veranderen. Er zal meer nadruk liggen op individuele verantwoordelijkheid van de deelnemer in zijn of haar keuzeproces, zodat de deelnemer een zelfstandige, actieve rol aanneemt. De Buitenboordmotor heeft een ondersteunende rol door het bieden van begeleiding, het informeren van deelnemers over hun keuzes en het regisseren van kansen. Op basis van de eerste inzichten zal ook het onderliggend financieel arrangement doorontwikkeld worden door het ontwikkelen van een ‘Financiële Loopbrug’.

Om het traject van werk naar werk te optimaliseren is het nodig om de Loopbrug in kleine groepjes te blijven testen en goed te volgen. Op basis van de inzichten op basis van die testen kunnen de bouwstenen van de brug versterkt worden, om uiteindelijk tot een Loopbrug te komen die klaar is om het gewicht te dragen van duizenden sectoroverstappen.